Δ.N.A. Παρατηρητήριο Κατοίκισης.
Κεραμεικός - Μεταξουργείο - Γκάζι - Ελαιώνας.

Το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική ως συνέχεια των τριών projects που έχει πραγματοποιήσει στο Γκαζοχώρι με θέμα «Σας ικετεύω μην κατεδαφίζετε τον κόσμο μου, yikma dunjami yalvaririm (2005)», «ένα κενό οικόπεδο αφορμή διαλόγου, κατασκευής, ενεργοποίησης (2006)», «Ο μετασχηματισμός του εδάφους(2007)» και της συζήτησης με αφορμή «το Remap και τον εκτοπισμό των κατοίκων», αποφάσισε να δημιουργήσει το Παρατηρητήριο Kατοίκησης.

Το Παρατηρητήριο είναι ένας χώρος όπου συγκεντρώνονται χαρτογραφήσεις, απόψεις, εικόνες για τις περιοχές Κεραμεικός, Μεταξουργείο, Γκάζι, Ελαιώνας. Το Παρατηρητήριο αποτελεί ένα διευρυμένο χώρο στο διαδίκτυο και ένα χώρο in situ όπου αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, κοινωνιολόγοι αλλά και ο καθένας/η καθεμία που το επιθυμεί εμπλέκονται με τους κατοίκους και τις συλογικότητες που δρουν στη περιοχή. (Κάτοικοι εννοούνται οι μόνιμοι και οι προσωρινοί καθώς και οι περιθωριοποιημένες μειονότητες, όπως χωρίς χαρτιά , γυναίκες που εκδίδονται, τσιγγάνοι-ες, κ.λπ). Το Δίκτυο έχει σκοπό να δημιουργήσει ένα Αρχείο πληροφοριών καθώς και να επεμβαίνει με δράσεις γύρω από τα ζητήματα που αφορούν την κατοίκιση στην περιοχή.

Τα ζητήματα γύρω από τα οποία θα περιστρέφεται είναι:

1. Ο εκτοπισμός των κατοίκων

2. Η περιοχή ως καταφύγιο των μεταναστών

3. Η εμπλοκή των καλλιτεχνών και των αρχιτεκτόνων στην περιοχή

4. Ο ρόλος του Δήμου της Αθήνας και γενικότερα των θεσμών στην περιοχή

Η τέχνη στην περιοχή έως τώρα έμεινε αδιάφορη γι αυτά τα ζητήματα καθώς κενά ή κατοικημένα από μετακινούμενους-εκτοπισμένους κτίρια, χρησιμοποιήθηκαν ως εκθεσιακοί χώροι για καλλιτέχνες οι οποίοι καμιά σχέση δεν είχαν ούτε επεδίωξαν να έχουν με το κείμενο της πόλης. Lofts φιλοξενούν «πρωτοποριακές εκθέσεις», για να μπορέσουν έτσι να αποκτήσουν μεγαλύτερη αγοραστική αξία, επίσης αρχιτέκτονες επεξεργάζονται projects σε συνεργασία με επενδυτές, πολλοί κάτοικοι αναγκάζονται να εγκαταλείψουν την περιοχή, καινούρια lofts ξεπροβάλλουν προκλητικά πίσω από τις μονοκατοικίες με αυλές, και στην περιοχή του Ελαιώνα υπάρχει το σχέδιο της κατασκευής του γηπέδου του Παναθηναικού, μίας έκτασης 220 στρεμμάτων από τα οποία μόνο τα 40 καλύπτει το γήπεδο. Τα υπόλοιπα θα γίνουν εμπορικά κέντρα, χώροι στάθμευσης, εμπορικές χρήσεις.

Οι περιοχές Κεραμεικός - Μεταξουργείο - Γκάζι - Ελαιώνας αλλάζουν δραματικά. Ποιος παρακολουθεί αυτές τις αλλαγές και τις συνέπειές τους στην κοινωνική σύνθεση και την οικιστική δομή; Σκοπός του Παρατηρητηρίου είναι να συμβάλει στη δημιουργία ενός κινήματος πόλης όπου η τέχνη και η αρχιτεκτονική θα έχουν δυναμικό ρόλο, ώστε οι κάτοικοι ν' αποκτήσουν φωνή, να δημιουργηθεί ένα πλήθος με την έννοια μιας δύναμης από κατοίκους, αρχιτέκτονες, καλλιτέχνες, συλλογικότητες που να μπορέσει να επέμβει δυναμικά στην τοποθεσία και να αναδιατυπώσει την ιστορική συγκυρία όχι από την κυρίαρχη εκδοχή που έχουμε συνηθίσει να ακούμε από επίσημους φορείς και οικονομικά συμφέροντα αλλά από την οπτική όσων περιθωριοποιούνται, εκτοπίζονται και σωπαίνουν.

Μας απασχολεί η αναζήτηση μιας μεθοδολογίας παρέμβασης στην πόλη, η διεπιστημονική συνεργασία, ο συγχρονισμός αυτής της μεθοδολογίας με τα δεδομένα της Αθήνας, ο ρόλος της φαντασίας σ' αυτές τις προσεγγίσεις, οι δράσεις στην πόλη.

Το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική είναι ένα ρευστό σχήμα το οποίο ακολουθεί νομαδική τακτική μέσα στη πόλη καθώς δραστηριοποιείται στο σώμα της. Επιχειρείται η διεπιστημονική προσέγγιση, η συνεργασία της αρχιτεκτονικής με τα εικαστικά, την ανθρωπολογία. Το συλλογικό σώμα του δικτύου διασπείρεται στο έδαφος της πόλης αποεδαφοποιείται μαζί με τους κατοίκους σε εδάφη ξένα για το ίδιο, ακολουθεί τις μετατοπίσεις μέσα στη πόλη ακολουθώντας τις κοινότητες και τα αιτήματα τους εμπλέκεται και αναλαμβάνει ένα ρόλο συνδυάζοντας την πολιτική με τη νομαδική διάχυση. Στις δράσεις που πραγματοποιούνται ο ρόλος του ξένου είναι διφορούμενος διότι ξένος γίνεται η ίδια η ομάδα καθώς βιώνει το χώρο του άλλου. Η έννοια της φιλοξενίας αναιρείται καθώς αναζητείται μία έννοια πέραν αυτής η οποία έχει σχέση με την ανταλλαγή εμπειριών, την εμπλοκή και τη δημιουργία ενός κοινού τόπου με τον άλλον-η.

Ε.Τ.

Τρίτη 29 Ιανουαρίου 2008

Το Remap KM και ο Εκτοπισμός των κατοίκων στην περιοχή Κεραμεικός Μεταξουργείο

Διαβάζω στο μαύρο με λευκά γράμματα φυλλάδιο με τον τίτλο ReMap: «Το ReMap αποτελεί ένα πολύπλευρο καλλιτεχνικό πρόγραμμα που λειτουργεί παράλληλα με την 1η Μπιενάλε της Αθήνας στην περιοχή Κεραμεικού Μεταξουργείου της Αθήνας. Αποσκοπεί στο να δώσει μία ακόμα πτυχή στο θεματολόγιο και μεθοδολογικό πλαίσιο της 1ης Μπιενάλε της Αθήνας με τίτλο Destroy Athens μέσα από την εξερεύνηση της ταυτότητας της συγκεκριμένης περιοχής και την αναθεώρηση του τρόπου χρήσης ιδιωτικών και δημόσιων χώρων».

Αρχικά φαντάζει ως μια εξαιρετικά καλή ιδέα το ότι ένα πρόγραμμα καλλιτεχνικό εξερευνά την ταυτότητα όπως μας λέει την περιοχής Κεραμεικού Μεταξουργείου «αναθεωρώντας μάλιστα τον τρόπο χρήσης των ιδιωτικών και δημόσιων χώρων της περιοχής».

Γνωρίζοντας το Μεταξουργείο και τους κατοίκους από εξερευνήσεις που εδώ και χρόνια γίνονταν από την ομάδα Αστικό Κενό και αργότερα από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική τις συνθήκες κατοίκησης, καθώς παιδιά από την περιοχή ερχόντουσαν στο 87o δημοτικό σχολείο και πήραν μέρος στη δράση το 2006 με θέμα «ένα κενό οικόπεδο αφορμή διαλόγου κατασκευής ενεργοποίησης» . Μέσα από το ΔΝΑ είχαμε αντιμετωπίσει εδώ και τρία χρόνια το ζήτημα του εκτοπισμού των κατοίκων από επενδυτές στην περιοχή. Οι κάτοικοι των κτιρίων αναγκάζονται να φύγουν όπως-όπως για να πάνε να ζήσουν σε άλλες περιοχές στην περιφέρεια της Αθήνας η ακόμη κάποιοι μουσουλμάνοι να επιστρέψουν στην Κομοτηνή η αν πρόκειται για άστεγους μετανάστες να βγουν στον δρόμο. Επίσης ξέραμε ότι σε πολλά εγκαταλειμμένα σπίτια είχαν βρει προσωρινό καταφύγιο μετανάστες, και όχι μόνο, και υπήρχε και μια γνωστή κατάληψη .

Φάνταζε ιδιαίτερα ενδιαφέρον ένα καλλιτεχνικό πρόγραμμα της περιοχής το οποίο θα μπορούσε να εργαστεί μ αυτές τις ομάδες κατοίκων και να επανασχεδιάσει μαζί με τους κατοίκους χώρους και καταστάσεις όπως έγινε σε άλλες πόλεις της Ευρώπης . Συνεχίζοντας την ανάγνωση το πρόγραμμα γράφει «είναι ένα πείραμα σε ψυχογεωγραφικούς χαρτες που δημιουργούνται μέσω μεταβατικών χώρων ……ο στόχος είναι να δημιουργηθούν διαφορετικές πιθανότητες σύνδεσης του απτού κόσμου των κτιρίων, δρόμων και αστικών χώρων με εφαρμογές σύγχρονης τέχνης κοινωνικά δίκτυα μέσα επικοινωνίας.»

Τριγυρνώντας στους χώρους, που είναι εντυπωσιακοί καθώς είναι ποτισμένοι από πρόσφατα ίχνη κατοίκησης , που όμως τα έργα των καλλιτεχνών καμία σχέση δεν έδειχναν να έχουν με αυτούς , φάνταζαν παράξενοι άδειοι χώροι, ανάμεσα στους οίκους ανοχής, στα καταστήματα των μεταναστών και στις κατοικίες του Μεταξουργείου. Κάθε φορά που βγαίναμε αντιμετωπίζαμε τα βλέμματα κάποιων που μας κοιτούσαν σαν να είχαν πολλά αναπάντητα ερωτήματα για το τι ήταν αυτοί οι χώροι και τι κάναμε εμείς εκεί. Μας δημιουργήθηκαν και εμάς κάποια βασικά ερωτήματα όπως Τι χρήση είχαν πριν οι χώροι αυτοί ; Οι κάτοικοί τους τι έγιναν; Που πήγαν; Ποιος ο λόγος που όλοι ήταν άδειοι ; Τι θα γίνουν μετά; Ποίοι είναι οι ιδιοκτήτες;

Τη συνέχεια στο θέμα έδωσε η συνάντηση με τον Manray το βράδυ της Τετάρτης στην Μπιενάλε στο Γκάζι . Ο Μανρέυ είχε έλθει από το Βερολίνο και όλο το πρωί περπατούσε στην περιοχή, ρωτούσε επίμονα να μάθει τι συμβαίνει καθώς γνωρίζει πολύ καλά το Κρόιτσμπερκ , είχε καταλάβει ότι κάτι δεν πήγαινε καλά ρωτούσε τι κάνουν οι αρχιτέκτονες σε σχέση με την περιοχή, τι σχέση έχουν οι χώροι με την Μπιενάλε, πως αντιμετωπίζουν το ζήτημα οι καλλιτέχνες. Κάποιος καλλιτέχνης μας είπε, ότι όταν πήγε πρώτη φορά στον χώρο που του έδωσαν μέσα ήταν κάποιοι μετανάστες, όταν ξαναπήγε είχαν φύγει . Κάποιοι άλλοι είπαν, ότι για να φύγουν αυτοί που έμεναν μέσα, τους έκοψαν το ρεύμα.

Για μια απάντηση άμεση σε όλα αυτά σκέφτηκα να τηλεφωνήσω σε εκείνη που όπως έγραφε το φυλλάδιο είχε την καλλιτεχνική διεύθυνση και τον συντονισμό προγράμματος.

Είπε ότι σε δυο ημέρες έφευγε για το Λονδίνο και δεν είχε καιρό για συζήτηση. Όπως μετά έμαθα πρόκειται για Επενδυτικό σχέδιο στην περιοχή Κεραμεικός Μεταξουργείο, τα κτίρια έχουν αγοραστεί από έναν επενδυτή , και ο εκτοπισμός των κατοίκων ήταν γεγονός για να μπορέσουν τα κτίρια να είναι άδεια στην έναρξη της Μπιενάλε της Αθήνας .

Τι έκαναν οι κάτοικοι; Δεν μπόρεσαν να αντιδράσουν γιατί από ότι μάθαμε τους έκοψαν το ρεύμα και έτσι αναγκάστηκαν να φύγουν και να βρεθούν στο δρόμο, στην περίπτωση αυτή εκτοπίστηκαν βίαια για να εισβάλει η Τέχνη στους χώρους. Καμία αντίρρηση για κάτι που έτσι και αλλιώς συμβαίνει όταν γίνονται επενδύσεις και αναπλάσεις περιοχών, αν και το ζητούμενο είναι διαφορετικό καθώς η ανάπλαση μιας περιοχής αφορά πρώτα απ όλους τους κατοίκους της . Οι καλλιτέχνες ως πρωτοπορία μπορούν να βρεθούν στο πλευρό τους και να βοηθήσουν σ αυτή την κατεύθυνση άλλωστε έχουν κινηθεί πολλά project Site specific art .

Αυτό που ενοχλεί αφάνταστα και είναι κακόγουστο και ύποπτο είναι ότι ένα Eπενδυτικό πρόγραμμα παρουσιάζεται ως Καλλιτεχνικό γεγονός και μάλιστα της πρωτοπορίας, παράλληλο πρόγραμμα με την 1η Μπιενάλε της Αθήνας και μπερδεύεται με νοήματα όπως ψυχογεωγραφικοί χάρτες , κοινωνικά δίκτυα, δηλαδή μ εκείνους που δούλεψαν και δουλεύουν ακριβώς στην αντίθετη κατεύθυνση. Το κείμενο αυτό είναι το πρώτο σε μια σειρά κειμένων που θ ακολουθήσουν και επιθυμεί ανοίξει μια ανοιχτή συζήτηση πάνω στα ζητήματα

1. του ρόλου της Tέχνης στην περιοχή

2.του εκτοπισμού των κατοίκων.

Tι σημαίνει καταστασιακός χάρτης και ReMap.

Ελένη Τζιρτζιλάκη

από το Δίκτυο Νομαδική Αρχιτεκτονική nomadas@otenet.gr